«Маусымның ерекшелігі»: Қытайдағы тыйым қалайша қазақстандық жемдік ұнды жылдың басты экспорттық серпініне айналдырды

Ағымдағы маркетингтік жылы Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешені Қытайға жемдік ұн экспортының бұрын-соңды болмаған өсіміне куә болды. Бұған дейін елдің экспорттық құрылымында айтарлықтай рөл атқармаған бұл өнім, сарапшы Евгений Карабановтың сөзімен айтқанда, «маусымның ерекшелігі» атанды. Жыл қорытындысы бойынша экспорт көлемі екі миллион тоннадан асып, абсолютті рекорд орнатуы мүмкін.

Күтпеген өсімнің себептері
Қытай тарапынан қазақстандық жемдік ұнға сұраныстың күрт артуы — кездейсоқтық емес. Бұл — Қытай билігінің Қазақстаннан әкелінетін жемдік бидай импорты кезіндегі заңбұзушылықтарды тоқтатуының тікелей нәтижесі. Бұрын қазақстандық жемдік бидай Қытайдың «бондтық аймақтарына» — кедендік бажсыз арнайы экономикалық аймақтарға — жеткізілетін. Жоспар бойынша бұл шикізат осы аймақтардағы құрама жем зауыттарында өңделіп, дайын жем Қытайдың ішкі нарығына сатылуы тиіс еді.

Алайда, сарапшы атап өткендей, кейбір импорттаушылар елеулі заңбұзушылықтарға барған. Өңдеу орнына олар жемдік бидайды азықтық бидай ретінде жергілікті диірмендерге сата бастаған. Бұл екі бағытта заң бұзды:
• Экономикалық: жеңілдетілген режиммен әкелінген шикізатты мақсатсыз пайдалану.
• Қылмыстық: малға арналған жемдік бидайды адамдарға арналған тағам өндірісінде қолдану.

Қытайда бұл — ауыр қылмыс, өйткені Коммунистік партия ұлт денсаулығын қатаң қадағалайды. Мұндай әрекет үшін 10–12 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған, ал ауыр зардап болған жағдайда — ең жоғары жазаға дейін барады.
Бұл схема тоқтатылғаннан кейін, Қытайдың бидай өндірісі аз бес солтүстік-батыс провинциясындағы құрама жем зауыттары шикізат тапшылығына тап болды.

Экономикалық тиімділік
Қытайдың өзге өңірлерінен астық сатып алу бұл зауыттар үшін экономикалық тұрғыдан тиімсіз болды. Ел ішіндегі бидай бағасы тоннасына шамамен 300 доллар, ал негізгі өндіріс аймақтарынан солтүстік-батысқа жеткізу тағы 40–50 доллар қосады. Осындай жағдайда қазақстандық жемдік ұн ең тиімді шешім болды, оның бағасы тоннасына 240–250 долларды құрады.

Негізінде, бұл — жемдік бидайды ұнтақтап, оған арнаулы түрде күлділігін арттыру үшін арпа қосылған өнім. Бұл ұнды азық-түлікке қолдануды мүмкін етпейді және Қытай тарапындағы бұрынғы реттеуші тәуекелдерді толық жояды. Осылайша, қытайлық зауыттар арзанырақ шикізат алып, технологиялық процестің бір бөлігін — астықты ұнтақтауды — қазақстандық өндірушілерге берді.

Қазақстан өнеркәсібіне әсері
Бұл күтпеген сұраныс Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешеніне қуатты серпін берді:
• Көптеген бос тұрған диірмендер жедел түрде жемдік ұн өндіруге бейімделді.
• Жаңа кәсіпорындар құрылысы белсенді басталды — сарапшының айтуынша, ай сайын бір-екі жаңа өндіріс іске қосылады.
• Бүгінде 137 қазақстандық кәсіпорын Қытайға жемдік ұн жеткізуге аккредиттелген, және кем дегенде осыншасы аккредитацияны күтіп отыр.

Бұл үрдіс бизнестің жаңа нарық жағдайына қаншалықты тез бейімделе алатынын және көрші елдегі реттеуші өзгерістерді отандық өндірушілер үшін ірі экономикалық мүмкіндікке айналдыра алатынын көрсетеді.