Зығыр бәріне баc па? Ақмола облысының фермерлері неге жаппай майлы дақылдарға көшуде

 

Бір шаруалар бидай бағасының құлдырауы мен толып кеткен элеваторларға алаңдаушылықпен қарап отырғанда, екіншілері өнімді егістіктен тікелей Қытайға жөнелтуде. 2025 жылы Ақмола облысының көптеген фермерлері үшін зығыр нағыз құтқарушы болды. Жақында ғана назардан тыс қалып келген бұл дақыл бүгінде әртараптандыру мен қаржылық тұрақтылықтың басты драйверіне айналуда. Біз өңір аграршыларымен тілдесіп, олардың неліктен майлы дақылдарға басымдық беріп отырғанын анықтадық.

2025 жылғы маусым қазақстандық диқандар үшін оңай болмады. Егін жинау кезіндегі ұзаққа созылған жауын-шашын бидайдың сапасына кері әсер етті, ал одан кейінгі элеваторлардағы кептеліс пен бағаның күрт төмендеуі көптеген шаруашылықты тығырыққа тіреді. Осы аяда соңғы бірнеше жылда пісіп-жетілген үрдіс – дәнді дақылдарға толық тәуелділіктен арылып, неғұрлым маржиналды дақылдарға көшу айқын көрінді. Бұл маусымның басты жұлдызы, сөзсіз, зығыр болды.

«Зығыр дүрбелеңінің» негізгі себебі – қарапайым әрі түсінікті экономика. 4-ші сұрыпты бидайдың тоннасы 60-70 мың теңгеге әрең жетіп жатқанда, шаруалар зығырды 210-250 мың теңгеден сатуда. Айырмашылық үш еседен де көп.

«Келесі жылы егіс құрылымын сәл өзгертпек ойымыз бар: зығыр қосқымыз келеді, бірақ бидайды бәрібір қалдырамыз, онсыз болмайды, – деп жоспарымен бөлісті Біржан сал ауданының фермері. – Зығыр қазір әлдеқайда тиімді болып тұр, әсіресе астық бағасы көтерілмесе».

Оның сөзін сол аудандағы әріптесі де қостады. Ол биыл жауын-шашын салдарынан бидай өнімінің жартысынан айырылған:

«Келесі жылы зығыр алқабын ұлғайтатыным анық. Бұл – маржиналды дақыл, сұраныс әрдайым бар. Әртараптандыру үшін рапсты да егіп көруім мүмкін. Бірақ бидай мен арпаны бәрібір қалдырамын, оларсыз болмайды, бұл – классика».

Облыстың түрлі аудандарында (Аршалыдан Бурабайға дейін) шаруашылықтар гектарынан 10-12 центнерден зығыр алып жатыр. Осы орташа түсімділіктің өзінде бұл дақылдың рентабельділігі бидайдан әлдеқайда жоғары болып шықты. Биыл бидайдың түсімділігі әртүрлі болды, ал сапасы көбіне 3-ші сұрыпқа да жетпеді.

Сонымен қатар, биыл өткізуде үлкен қиындықтар туындаған бидайға қарағанда, зығыр нарығы тұрақтылық көрсетуде. Оның үстіне, бұл дақыл фермерлерге ішкі делдалдар тізбегін және толып кеткен элеваторларды айналып өтіп, экспортқа шығуға жол ашады.

Шортанды ауданындағы шаруашылықтардың бірінің тәжірибесі көп нәрсені аңғартады. Олар уақыт созбай, барлық өнімді егістік басынан сатқан.

«...зығыр өзін жақсы көрсетті. Түсімділігі – гектарына 12 центнердей. Біз оны бірден Қытайға саттық — тікелей егістіктен: фирма жүк көліктерін жіберді, біз биг-бэгтерге тиедік те, зығыр жөнелтілді. Қалай болғанда да, майлы дақылдар қазір ең маржиналды», – дейді шаруашылық басшысы.

Бұл фермер келесі жылы зығыр алқабын 260-тан 460 гектарға дейін, яғни екі есеге жуық ұлғайтуды жоспарлап отыр. Бұл әртараптандырудың тек аман қалуға ғана емес, «2023 жылғы құрғақшылықтан кейінгі қарыздан құтылуға» да көмектесетінінің айқын мысалы.

Әрине, зығырға көшу – барлығына бірдей келетін шешім емес. Майлы дақылдарды өсіру өзіндік агротехнологияны, өңдеу шығындарын және арнайы техниканы қажет етеді. Егіс алқабының жартысына жуығын зығырға бөлген кейбір диқандар оны одан әрі ұлғайтуға сақтықпен қарайды.

«Зығырды әзірге көбейтпейміз – биыл оны көп ектік, жалпы алқаптың жартысына жуығын. Басты үмітті соған арттық: дақыл маржиналды, бағасы дәнді дақылдардан жоғары. Майлы дақылдардан бас тартпаймыз, бірақ оның да шығыны жетерлік», – деп атап өтті Целиноград ауданының фермері. Оның қазір сатылымда 2000 тоннаға жуық зығыры тұр.

Дегенмен, сауалнама нәтижесі көрсеткендей, зығыр егіп көргендердің барлығы дерлік оның алқабын сақтап қалуды немесе ұлғайтуды жоспарлайды. Тіпті, биыл алғаш рет зығыр еккен Аршалы ауданының фермері сияқты енді бастап жатқандардың өзі одан зор әлеует көріп отыр.

Нәтиже айқын: астық бағасының құбылмалылығы, климаттық тәуекелдер және инфрақұрылымдық мәселелер жағдайында әртараптандыру – бұл енді сәнді сөз емес, өмірлік қажеттілік.