Солтүстік РАПСодиясы – бір дақыл шаруашылық экономикасын қалай көтереді

 

Солтүстік Қазақстан облысының қақ ортасында, Аққайың ауданында, отыз жылдан бері аймақтағы ең танымал шаруа қожалықтарының бірі дамып келеді. 90-жылдардың басында Біржан Шаймерденов негізін қалаған бұл шаруашылық 29 гектардан 30 мың гектарға дейін өсіп, тұрақты агробизнестің үлгісіне айналды. Бұл сандардың артында стратегия, тәуекел, нарықты үнемі талдау және, тәжірибе көрсеткендей, дұрыс дақылдарға бәс тіге білу қабілеті жатыр.

Дәстүрлі дақылдар жиынтығынан – бидай, арпа және сұлыдан бастаған шаруа қожалығы ұзақ уақыт бойы әдеттегі астық өндірісі бағытында қалды. Алайда, мұндай тәсілдің экономикалық тиімділігі төмендей бастады, және аграршының алдында әртараптандыру мәселесі тұрды.

«Әртараптандыру туралы шешім бірден келген жоқ. Бұған Германияда оқып, тәжірибеден өткен жас мамандар түрткі болды. Олар оралғаннан кейін бізге аймақ үшін үйреншікті емес дақылдардан, мысалы, рапстан бастауды ұсынды», — дейді Біржан Шаймерденов.

Алғашқы әрекеттер сәтсіз болды. 2000-жылдары 90 гектар рапс күткен нәтижені бермеді — техниканың кесірі тиді. Бірақ 2007 жылы машина-трактор паркін жаңартқаннан кейін жағдай өзгерді. Бүгінде бұл жоғары кірісті дақыл екі мың гектар жерді алып жатыр. Дәл осы рапс шаруашылықта кірістіліктің флагманына айналды.

Шаймерденовтың айтуынша, бұл дақыл жоғары агротехникалық дайындықты және заманауи техниканы талап етеді. Қуатты бүріккіштерсіз және сауатты қорғау схемасынсыз пайда табу мүмкін емес. Шаруашылықта тәулігіне 800 гектарға дейін өңдей алатын техника қолданылады, бұл ауа райы жағдайларына және зиянкестердің қаупіне икемді жауап беруге мүмкіндік береді.

«Тіпті қиын маусымдарда да біз рапстан жақсы өнім алдық. Мысалы, 2017–2018 жылдары зиянкестерден болатын шығындарды болдырмай алдық. Сол кезде, жалпы ұсыныстарға қарамастан, рапсты кеш, мамыр айының соңында ектік, ал көршілердің көшеттерін орамжам көбелегі жеп жатқан болатын. Тәуекел ақталды: өнім өте жақсы болды, ал шығындар — минималды», — деп бөліседі фермер.

2025 жылы тағы да рапсқа үміт артылып отыр: орташа өнімділігі 20 ц/га және тоннасына 200 мың теңге сату бағасымен күтілетін табыс 800 миллион теңгені құрауы мүмкін. Алайда, қазан айының басында майлы дақылдың нарықтық бағасы ҚҚС-пен 235 мың теңгеге жетеді.

Айта кетейік, 2025 жылы Қазақстанда рапс егістік алқаптары 327,7 мың гектарды құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда екі есе көп. Ол кезде майлы дақыл егісі 154,7 мың гектарды құраған болатын. Солтүстік Қазақстан облысында, Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша, 224,7 мың гектар рапс егілген, бұл жалпы алаңның 69 % құрайды.

Бұл тек рентабельділік қана емес, сонымен қатар қаржылық тұрақтылық құралы. Мұндай көрсеткіштермен шаруашылықтың борыштық міндеттемелерін толығымен жабуға болады.

Шаруашылықта маңыздылығы жағынан екінші дақыл жасымық болды. Бұл маусымда оны тиімді сатуға мүмкіндік туды - тоннасына 190 мың теңгеден. Бұл кейінгі нарықтық құлдыраудан 140–150 мыңға дейін едәуір жоғары.

Асбұршақтың жоғары өнімділігіне - 30 ц/га қарамастан, оған сұраныс төмен болды. Фермер «қазір асбұршақты кім алатынын ешкім айта алмайды» деп мойындайды. Тұрақсыз сұраныс – тауашалы дақылдар нарығының тұрақсыздығының бір белгісі.

Сәнді зығырға келетін болсақ, бұл шаруашылықта одан біртіндеп бас тартып жатыр. Себебі – жоғары өзіндік құн, техниканың тозуы және төмен өнімділік – 14 ц/га дейін. Аграршы зығырға ішінара оралуды жоққа шығармайды, бірақ тек нақты агрономиялық негіздеме болған жағдайда ғана.

Шаруашылық жем-шөпке дәстүрлі дақылдарды: асбұршақ, жүгері, пішендеме, сондай-ақ сүрлемді пайдаланады. Биыл сұлы егілмеді, өткен жылғы қорлар жеткілікті болды.

Тұқым қорына деген көзқарас та қызықты. Жасымық тұқымдары келесі маусымға дайындалып қойылды, ал рапс үшін сырттан сатып алмау мақсатында тұқымдық мақсатқа 90 гектар егілді.

Бүгінде шаруашылық алаңдарының 65 %-ын дәнді дақылдар алып жатыр, бірақ кірістіліктің негізін рапс пен жасымық құрайды.