АҚШ-тың импорттық тарифтері: Қазақстандық астық экспорттаушылары үшін жаңа сын-қатерлер мен мүмкіндіктер

АҚШ импорттық тарифтерінің құрылымы
2025 жылдың 2 сәуірінде Президент Трамп жаңа импорттық баж салығын енгізетінін жариялады. Олар жақын арада күшіне енеді (негізгі 10% мөлшерлеме 5 сәуірден бастап, ал жоғары тарифтер 9 сәуірден бастап енгізіледі). Баж салығының мөлшері АҚШ-тың әр елмен сауда теңгеріміне байланысты: негізгі мөлшерлеме — 10%, ал АҚШ-пен үлкен сауда профициті бар елдер үшін — 50%-ға дейін өседі.
Негізгі серіктестер үшін белгіленген тарифтер:
• Қытай: 34% (бұған дейін енгізілген баждарға қосымша),
• Еуропалық Одақ: 20%.
Бұл шаралар АҚШ-тың сауда тапшылығын қысқартып, жергілікті өндірушілерді қорғауға бағытталған. Алайда бұл жаһандық нарықтарда алаңдаушылық тудырып, өзге елдердің қарсы шаралар қабылдауға ниетті екенін көрсетті.

Әлемдік нарықтың реакциясы және АҚШ-тағы бидай бағасы
Аталған хабарлама тауар биржаларында құбылмалылық тудырды. 3 сәуірде АҚШ биржасында мамыр айындағы бидай фьючерсі төмендегідей қозғалыс көрсетті:
• Бастапқы баға: бушельге $5.424 (тоннасына $199),
• Төменгі нүкте: $5.258 (тоннасына $193),
• Күн соңындағы баға: $5.389 (тоннасына $198).
Бағаның түсуі нарықтағы белгісіздікпен байланысты: инвесторлар басқа елдердің қарсы баж салығы сұранысты АҚШ-тан басқа елдерге бұруы мүмкін деп қауіптенуде. Алайда күн соңындағы бағаның қалпына келуі — нарықтың бұл жағдайды уақытша деп қабылдап отырғанын білдіреді.
«СовЭкон» агенттігінің сарапшысы Андрей Сизовтың айтуынша, бидайға деген сұраныстың Оңтүстік Америкаға, Еуропаға, Ресей мен Қара теңіз елдеріне ауысуы осы өңірлерге тиімді болуы мүмкін. Бірақ ол нарықтың бейімделуі уақыт алатынын ескертті.

Қазақстандағы бидай бағасы
3 сәуірде Қазақстанның Еуразиялық сауда жүйесінде (ЕТС) 25% клейковинасы бар 3-сыныпты бидай тоннасына 95 мың теңгеге сатылды (ҚҚС-мен, EXW-элеватор шарттары). Бұл алдыңғы күнмен салыстырғанда 3 мың теңгеге жоғары (92 мың тг/тн).
Бағаның өсуіне ықпал еткен факторлар:
• Сұраныстың өзгеруін күту: АҚШ-қа қарсы шара қолданатын елдер тарапынан Қазақстан бидайына қызығушылық артуы мүмкін;
• Ішкі факторлар: АҚШ саясатына тәуелсіз, өнім көлемі, логистика және ішкі сұраныс та бағаға әсер етеді.

Мүмкін салдарлар мен қарсы шаралар
Қытай мен ЕО-ны қоса алғанда көптеген елдер АҚШ ауыл шаруашылық өнімдеріне қарсы баж салығын енгізетінін мәлімдеді. Бұл келесі салдарға әкелуі мүмкін:
• АҚШ-тың бидай экспортының төмендеуі: Америкалық бидай бәсекеге қабілеттілігін жоғалтады;
• Басқа өңірлерден бидайға сұраныстың артуы: Қазақстан, Ресей және Қара теңіз елдері ұта алады, егер жылдам жеткізілім көлемін арттыра алса;
• Бағаның түзетілуі: Қысқа мерзімде құбылмалы болуы мүмкін, бірақ ұзақ мерзімде балама жеткізушілерге деген сұраныс бағаларды өсіреді.
2024 жылы Қазақстан АҚШ-қа $2 млрд көлемінде тауар (мұнай, уран, ферроқорытпалар) экспорттады, енді 27% баж салығына ұшырайды. Дегенмен, экспорттың 92%-ы ерекшелікке жатады, ал АҚШ-қа тікелей бидай экспорты аз.
Сондықтан қазақстандық бидай үшін негізгі әсер — жанама, яғни жаһандық сұраныстың қайта бөлінуі арқылы болады. «Трамп премиясы» тиімді болып көрінгенімен, бұл шартты артықшылық: логистикалық шектеулер (астық вагондарының жетіспеуі, Каспий порттарының жүктемесі, Ресей арқылы өтетін транзиттің қымбаттығы), теңге бағамының ауытқуы, хедж-құралдардың әлсіздігі маржаны азайтады. Сонымен қатар, ел ішіндегі квоталар немесе лицензиялар сату мүмкіндігін кенеттен шектеп тастауы мүмкін.
Физикалық экспорттық әлеует те шекті деңгейге жақын, сондықтан көлемді күрт арттыру қиын. Дегенмен, Қазақстан үшін жағдайды жеңілдететін фактор — Ресейдің негізгі бәсекелес ретіндегі 10,6 млн тонна бидайға арналған экспорттық квотасы (ақпан-маусым) және 2025 жылғы өнім болжамының төмендеуі.
Бұл уақытша мүмкіндік терезесін ашады: Қазақстан баға жағынан икемділік танытып, кейбір нарықтарда позицияны нығайта алады. Алайда бұл терезе шектеулі: квота аяқталған соң және ауа райы қалыпқа келгенде, Ресей экспортты тез қалпына келтіруі мүмкін. Сол себепті Қазақстан шұғыл түрде логистиканы жақсартып, экспорт ережелерінің болжамдылығын қамтамасыз етіп, баға саясатын икемді ұстануға тиіс.