30.06.2025, 20:05
Қазақстан астық жеткізілімін арттырып, ұн экспортындағы позициясын жоғалтуда
Экспорттағы өзгеріс: Орталық Азия ұнның орнына астықты таңдайды
Еліміздің агросекторындағы негізгі салалардың бірі саналатын Қазақстанның ұн тарту өнеркәсібі көптеген кәсіпорындардың рентабельділігі мен жұмысына қауіп төндірген жүйелі дағдарысқа тап болды. Мемлекеттік саясаттың шикізаттық астық экспортын субсидиялауға бағытталуы ішкі нарықта бидай бағасының күрт өсуіне және соның салдарынан ұн өндірісі мен экспортының төмендеуіне әкелді. Жағдайды негізгі импорттаушы елдер тарапынан қойылған сауда кедергілері одан әрі ушықтырып отыр.
Астық субсидиялары қайта өңдеу саласына соққы болды
Жақында өткен үкімет есебі барысында сенатор Ольга Булавкина алаңдатарлық статистика мен ахуалға талдау жасады. Оның айтуынша, 2025 жылдың көктемінен бастап ұн тартушылар өте қиын жағдайда қалған. Бұған тоннасына 20-30 мың теңгеге дейін жететін астық экспортын субсидиялау тетігі себеп болған. Фермерлерді қолдауға бағытталған бұл шара ішкі нарықта бидай бағасының әдеттегі 60-62 мың теңгеден 85-90 мың теңгеге дейін шарықтауына алып келген.
Бағаның мұндай секірісі бидайды ұнға қайта өңдеуді бір сәтте тиімсіз етті. Нәтижесінде, сенатордың деректері бойынша, бүкіл елдегі 250 ұн тарту кәсіпорнының тек 80-і ғана белсенді жұмыс істеп тұр. Қалғандары не тоқтап тұр, не ең төменгі қуатта жұмыс істеп, шығынға батуда.
Орталық Азия қазақстандық астыққа көшуде
Мәселені Қазақстанның дәстүрлі серіктестерінің сауда стратегиясын өзгертуі одан әрі қиындатып отыр. Тарихи түрде қазақстандық ұнның негізгі сатып алушылары болған Орталық Азия елдері, атап айтқанда Өзбекстан мен Тәжікстан, енді Қазақстаннан арзанырақ, субсидияланған астықты импорттап, оны өз қуаттарында қайта өңдеуді жөн көреді.
Бұл үрдіс кедендік статистикада айқын көрініс табуда. Ольга Булавкина хабарлағандай, Қазақстаннан Өзбекстанға ұн экспорты үш есеге – 1,3 миллион тоннадан 420 мың тоннаға дейін құлдыраған. Сонымен бірге, осы бағыттағы бидай астығын жеткізу 4,5 есеге өсіп, 658 мың тоннадан 3 миллион тоннаға дейін артқан.
Сонымен қатар, кейбір елдер Қазақстаннан шығатын дайын өнімге қарсы қорғаныс шараларын енгізе бастады. Сенатордың ақпараты бойынша, Тәжікстан қазақстандық ұнға 18%-ға дейін жететін кемсітушілік баж салығын енгізген, бұл оның импортын экономикалық тұрғыдан тиімсіз етіп, шикізатты сатып алуды одан әрі ынталандырады.
Стратегияны өзгертуге шақыру: шикізаттан терең қайта өңдеуге
Сенатор Булавкинаның пікірінше, қалыптасқан жағдай дереу араласуды және мемлекеттік аграрлық саясатты қайта қарауды талап етеді. Ол Ауыл шаруашылығы министрлігінің стратегиялық жоспарлаудың ұзақ мерзімді жүйесін әзірлеуі қажеттігін атап өтті. Бұл жүйе ішкі тұтыну мен экспорттық әлеуетті дәл болжауды, сондай-ақ логистикалық және ауа-райы тәуекелдерін ескере отырып, нарық конъюнктурасына, бағаларға және өнімділікке тұрақты мониторинг жүргізуді қамтуы тиіс.
Негізгі ұсыныс – парадигманы өзгерту: мемлекет шикізат экспортын ынталандырудың орнына терең қайта өңдеуді қолдауға назар аударуы керек. Ольга Булавкина макарон өнімдері, крахмал, глютен және басқа да агроөнеркәсіптік кешен өнімдері сияқты қосымша құны жоғары дайын өнім экспорттаушылары үшін жеңілдіктер жүйесін енгізуді ұсынды. Бұл тоқтап тұрған кәсіпорындарды қайта іске қосып қана қоймай, жаңа жұмыс орындарын құруға, салық түсімдерін арттыруға және Қазақстанның әлемдік нарықта тек шикізат жеткізушісі ретінде емес, сапалы дайын тауарлар жеткізушісі ретіндегі позициясын нығайтуға мүмкіндік береді.
