Иранмен еркін сауда: Қазақстанның АӨК үшін жаңа мүмкіндіктер

2025 жылғы 15 мамырдан бастап, Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО) мүше елдер Иранға экспортты кеңейтуге бірегей мүмкіндікке ие болды — ЕАЭО мен Иран Ислам Республикасы арасындағы толыққанды еркін сауда туралы келісім күшіне енді. Бұл туралы Еуразиялық экономикалық комиссияның (ЕЭК) баспасөз қызметі хабарлады.

Жаңа құжат 2019 жылдан бері қолданылып келген шектеулі уақытша келісімді алмастырады. Енді жеңілдікті режим тауар номенклатурасының шамамен 90% қамтиды. Бұл дегеніміз — ЕАЭО елдерінен, соның ішінде Қазақстаннан келетін ауыл шаруашылығы өнімдерінің басым бөлігі Иранға кедендік баж салығынсыз жеткізіле алады.

Негізгі өзгерістердің бірі — Иран тарапынан орташа импорттық баж мөлшерлемесінің 20%-дан 4,5%-ға дейін төмендеуі. Бұл қадам ЕАЭО елдерінен келетін тауарлардың Иран нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін едәуір арттырады деп күтілуде.

Келісімді жүзеге асыру аясында тараптар 2025 жылдың екінші жартысына жоспарланған Бірлескен комитеттің алғашқы отырысына дайындықты бастап кетті. Кездесу барысында сауда-экономикалық ынтымақтастықты одан әрі дамыту бойынша нақты шаралар талқыланбақ. ЕЭК өкілдері жаңа формат тек тарифтерді төмендетуді емес, сонымен қатар саудадағы тосқауылдарды жоюға бағытталған реттеу тетіктерін жетілдіруді көздейтінін атап өтті.

Қазақстан үшін бұл келісім — экспортты ұлғайтуға жол ашатын маңызды кезең. Атап айтқанда, еліміз Иранға 3 млн тоннаға дейін бидай және 1,5 млн тонна арпаны баж салығынсыз экспорттай алады. Сонымен қатар, Иран жүгеріге, қарақұмыққа, күнбағыс майына, тыңайтқыштарға, сондай-ақ болат, шоколад және ауыл шаруашылығы техникасына кедендік салықты алып тастады.

Сарапшылардың бағалауынша, келісімді жүзеге асыру екіжақты тауар айналымын бірнеше есе арттырып, орта мерзімді перспективада 12 млрд долларға дейін жеткізуі мүмкін.

Қазақстандық агроэкспорттаушылар үшін бұл келісім — жай ғана жаңа нарық емес, Таяу Шығыстағы қарқынды дамып келе жатқан әлеуетті нарыққа енуге арналған стратегиялық мүмкіндік. Бұл, әсіресе, логистикалық жақындықты, тарихи сауда байланыстарын және Иранның астық пен өңделген өнімдерге деген сұранысын ескергенде өзекті болып отыр.

Негізгі тұжырымдар:
• 15 мамырдан бастап ЕАЭО мен Иран арасындағы еркін сауда келісімі күшіне енді — тауарлардың 90%-ына дейін баж салығынан босатылады.
• Қазақстан Иранға 3 млн тоннаға дейін бидай мен 1,5 млн тонна арпаны баж салығынсыз экспорттай алады.
• Иранның ЕАЭО тауарларына қатысты орташа баж мөлшерлемесі 20%-дан 4,5%-ға дейін төмендеді — бұл экспорттаушылардың нарықтағы позициясын едәуір күшейтеді.