Тәжікстан қазақстандық май өнімдерінің импортын арттырды

2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында Қазақстаннан Тәжікстанға өсімдік майын жеткізу көлемі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 60%-ға өсті. Жергілікті өндірісті арттыру әрекеттеріне қарамастан, ел шетелдік жеткізілімдерге тәуелді болып отыр.

Тәжікстан Республикасы Үкіметі жанындағы Кеден қызметінің мәліметінше, қаңтар-маусым айларында өсімдік майының жалпы импорты 47,4 мың тоннаны құрап, құны 35,5 миллион АҚШ долларынан асты. Бұл көлемнің 38,2 мың тоннасы Қазақстаннан жеткізілген өнімге тиесілі, ол Тәжік нарығы үшін негізгі май өнімдерін жеткізуші ретінде қалып отыр.

Импорт құрылымында ең үлкен үлес күнбағыс майына тиесілі. Сонымен қатар, Тәжікстан Қазақстаннан соя және рапс майын сатып алады: жылдың алғашқы бес айында соя майының импорты 2,7 мың тоннаны құрап, өткен жылмен салыстырғанда 7,7%-ға өсті, ал рапс майы — 2,3 мың тонна.

Өнеркәсіп министрлігінің бағалауы бойынша, Тәжікстан жыл сайын өсімдік майын сатып алуға 170–180 миллион АҚШ доллары аралығында қаражат жұмсайды. Бұл өнім елдің азық-түлік импорты құрылымындағы ең қымбат тауарлардың бірі болып табылады. Сонымен бірге, ішкі өндіріс жалпы қажеттіліктің шамамен 21%-ын ғана жаба алады: жылдық қажеттілік 150 мың тонна болса, жергілікті зауыттар тек 25–30 мың тонна ғана өндіреді.

Ішкі өндірісті ұлғайтудағы басты кедергі — шикізаттың жетіспеушілігі. 100 мың тонна май өндіру үшін шамамен 833 мың тонна майлы дақыл қажет, ал елдегі барлық майлы дақылдар (күнбағыс, рапс, сафлор, күнжіт және т.б.) көлемі 100 мың тоннадан аспайды. Осы көлемнен бар болғаны 25 мың тонна дайын өнім алуға болады.

Бүгінде республикада 72 май өңдеу зауыты жұмыс істейді, бірақ олардың тек бір бөлігі — негізінен Душанбе мен Худжанд қалаларында — заманауи жабдықтармен жарақтандырылған.
Үкімет импортқа тәуелділікті біртіндеп төмендетуді көздейді. 2026 жылы шетелден май сатып алу көлемін 90 мың тоннаға дейін азайтып, ішкі өндірісті 35 мың тоннаға дейін арттыру жоспарланып отыр. 2027 жылы бұл көрсеткіштер тиісінше 85 және 41 мың тонна, ал 2028 жылы — 80 және 49 мың тонна болуы мүмкін. Алайда оң серпінге қарамастан, елде тұтынылатын майдың жартысынан астамы шетелден жеткізілетін болады.

Өсімдік майы импортының өсуі Тәжікстанның сыртқы жеткізілімдерге құрылымдық тәуелділігін және шикізат тапшылығы себебінен агросаланың әлсіздігін көрсетеді. Ішкі өндірісті ынталандыру шараларына қарамастан, алдағы жылдары ел жоғары импорт деңгейін сақтап қалуы мүмкін — оның ішінде Қазақстан басты жеткізуші болып қала бермек.